Laboratorium przestrzeni teatralnych. Przeszłość w teraźniejszości

Wystawa prezentuje najbardziej znaczące dokonania teatru europejskiego, począwszy od jego antycznych korzeni, na poszukiwaniach sceny współczesnej kończąc. Kompozycja ekspozycji opiera się na koncentrycznym układzie dwóch następujących po sobie modułów. W pierwszym zaprezentowaliśmy makiety i wizualizacje ukazujące przeobrażenia przestrzeni teatralnych, w drugim prace ze zbiorów Muzeum, które stanowią przykład zastosowania modeli historycznych na polskiej scenie.

Wystawa zachęca widzów do aktywnego uczestnictwa, proponując nieskończoną ilość możliwych ścieżek zwiedzania, a dzięki nawiązaniu do idei laboratorium przyciąga uwagę odbiorcy i pobudza wyobraźnię.

Umieszczone pośrodku ekspozycji modele przestrzeni teatralnych obrazują podstawowe zmiany, jakie zaszły w relacji między sceną a widownią. Prezentacje multimedialne, skupione w wewnętrznym kręgu wystawy, przekazują wiedzę historyczną uzupełnioną wybranymi zagadnieniami antropologicznymi. Zgromadzone tu archiwalia obrazują rozwój i przeobrażenia  przestrzeni scenicznych, a także charakteryzują rolę człowieka jako twórcy, uczestnika i odbiorcy widowiska. Natomiast znajdujące się w drugim kręgu projekty, szkice, rysunki, obrazy, a także kostiumy i makiety odsłaniają współczesny obraz budowania idei teatralnych.

Wystawę otwierają zagadnienia związane z teatrem antycznej Grecji i Rzymu. Przybliżają one jego ewolucję – od miejsca w przestrzeni otwartej i wyznaczenia sceny oraz widowni do budynku zlokalizowanego w zabudowie miejskiej. W następnym module ekspozycji widzowie poznają odmiany teatru średniowiecznego, a także kolejne odsłony dramatu liturgicznego – początkowo odgrywanego w kościołach, a z czasem przeniesionego na rynki miast. Założenia renesansu reprezentują na wystawie zarówno unikatowa forma sceny epoki elżbietańskiej, jak i wyrastający z odrodzonych idei antyku teatr Olimpico, w którym widz może dostrzec prawzór pudła scenicznego.

Kolejny obszar wystawy, poświęcony teatrowi barokowemu, który kształtował się w przestrzeniach zamkniętych i związany był z rozwojem systemu kulis, łączy się z zagadnieniami doby romantyzmu i początku XIX.

Przełomowym sektorem ekspozycji jest moduł nawiązujący do odejścia od sposobów kształtowania przestrzeni teatralnej w poprzednich epokach. Jako reformator sceny polskiej ukazany został tu Stanisław Wyspiański, który zbudował podwaliny sceny narodowej i nowoczesnej formy w sztuce.

W dalszej części skupiliśmy się na źródłach teatru przestrzeni, nawiązując do zjawisk wielkiej reformy teatru, fundamentalnych dla zrozumienia współczesności. Teatr narracji plastycznych, w którym nośnikiem znaczeń i emocji jest nie słowo, a obraz, otwiera kolejny rozdział wystawy – poświęcony rozkwitowi polskiej awangardy po 1956 roku, który reprezentują m.in. prace Józefa Szajny. Przestrzeń ekspozycji zamykają dzieła Jerzego Gurawskiego, będące zapisem koncepcji zmiennych układów przestrzeni, które twórca zrealizował w teatrze Jerzego Grotowskiego, a jednocześnie nawiązujące do inicjującego wystawę starożytnego kręgu orchestry.

Wystawa tworzy historyczną opowieść o sposobach kształtowania przestrzeni teatru, a także o kontekstach kulturowych wynikających z ewolucji świadomości człowieka i jego relacji z otaczającym go światem. Uproszczona kompozycja, z punktem centralnym otoczonym dwoma kręgami, podkreśla znaczenie rytmu – wystawa to otwarta partytura, zapisywana za każdym razem od nowa, przez każdego widza samodzielnie. Ideę ekspozycji w pełni oddają słowa Denisa Bableta, który w książce Rewolucje sceniczne XX wieku tak podsumowuje swoje rozważania dotyczące przemian scenicznych ostatniego stulecia: „Teatr dzisiejszy nie zrywa z przeszłością, nawet jeśli ją kwestionuje”.

Kuratorki wystawy: Sylwia Ryś, Agnieszka Kołodziej-Adamczuk