Dla uczczenia setnej rocznicy urodzin Józefa Szajny Muzeum Śląskie przygotowało retrospektywną wystawę pt. „100 × TeArt. Wolność Józefa Szajny”. Tytułowe słowo pochodzi ze zbitki znaczeń: sztuka i teatr. Na ekspozycji zgromadzono 100 prac, oddając głos artyście, przedstawiając jego dzieła (projekty scenografii, obrazy, instalacje) i obszernie cytując wypowiedzi. Dla Józefa Szajny pierwotną wartością była wolność, którą dawała mu niczym nieograniczona kreacja. Tworzony przez niego autorski teatr organiczny był trudny w odbiorze, niepokojący, drażniący widza, manifestujący przez formę najważniejsze przesłanie.

Sala ekspozycyjna została podzielona na siedem kręgów znaczeniowych. Tematami są doświadczenia obozowe, znaki i metafory charakterystyczne dla twórczości Szajny, teatr paniki i sklejony świat – pojęcia odnoszące się do teatru narracji plastycznej. Wyodrębniono też obszary ilustrujące myśli: „Człowiek jest podmiotem, nie przedmiotem świata” oraz „Przez pracę staję się optymistą”. W ostatniej części pt. Teatr jest moją intymnością zawisły wybrane obrazy z ważnego cyklu Epitafia i apoteozy. Najważniejsza instalacja Reminiscencje została wyeksponowana wraz z cytatem: „Reminiscencje to nie tylko rzecz o pamięci, ale ostrzeżenie przed zagładą i dziś możliwą. To świat wielkiej ciszy, która obrazuje nagle przerwane życie”. Teatr budował Szajna według zasady układów, ciągów obrazów, co jest widoczne w aranżacji. Pola narracji wyznaczają teatralizowane ekspozytory o zróżnicowanej wielkości. Wejście na salę prowadzi przez wyciętą w czarnej ścianie sylwetę – symboliczną pustkę, najbardziej rozpoznawalny znak Szajny. Na rewersach ekspozytorów wyświetlono animację autorstwa Ewy Kucharskiej. Artystka ożywiła w swej pracy fragmenty mrowisk, zdjęć obozowych i sylwet. Wśród drgających obrazów oglądający kroczy w głąb Szajnowej rzeczywistości, rzucając cień ku wyjściu, widząc wybijający się napis: „Mrowiska to my wszyscy, jest nas na świecie coraz więcej bezimiennych, zagubionych, wyobcowanych i małych”. O los człowieka narażonego na opresje Szajna upominał się najgłośniej. Wrażenia dopełnia ekspresyjna, nieregularnie rytmiczna muzyka Aleksandra Lasonia skomponowana do spektaklu Ślady.

Z uwagi na tematykę wystawy oraz prezentowane treści rekomendujemy zwiedzanie dla osób dorosłych lub pod opieką dorosłych.

 

Kuratorka: Jolanta Niedoba

Współpraca kuratorska: Łukasz Szajna

3.06.2022 – 8.01.2023

Muzeum Śląskie w Katowicach

ul. T. Dobrowolskiego 1

 

Józef Szajna urodził się 13 marca 1922 roku w Rzeszowie, zmarł 24 czerwca 2008 roku w Warszawie. Jeden z najwybitniejszych artystów świata teatru i sztuki. Malarz, scenograf, reżyser, teoretyk teatru, twórca autorskich, nowatorskich spektakli. Swoje prace przedstawiał na kilkuset wystawach indywidualnych i zbiorowych niemal na całym świecie. Twórca i dyrektor Centrum Sztuki Studio Teatr‑Galeria w Warszawie. Profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, założyciel i kierownik Podyplomowego Studium Scenografii. Doktor honoris causa kilku uniwersytetów. Uczestnik walki antyfaszystowskiej. Więzień obozów koncentracyjnych: Auschwitz i Buchenwald. Po wojnie studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W latach 1955–1965 w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie prowadził awangardowe działania plastyczne. Powstały wtedy spektakle: Myszy i ludzie J. Steinbecka (1956), Imiona władzy J. Broszkiewicza (1957), Dziady (1962). W 1962 roku współrealizował z Jerzym Grotowskim Akropolis S. Wyspiańskiego w Teatrze 13 Rzędów w Opolu. Tworzył spektakle autorskie: Faust, Replika (1971), Witkacy (1972), Gulgutiera (1973), Dante (1974), Cervantes (1976), Majakowski (1978), Ślady (1992), Szczątki (1995), Déballage (1997). W 2007 roku położył kamień węgielny pod Kopiec Pamięci i Pojednania w Oświęcimiu – Mieście Pokoju.

 

Program wydarzeń towarzyszących wystawie:

 

Lipiec

• 05.07. / wtorek / godz. 17.00

Wykład Jana Sasora z Działu Historii Muzeum Śląskiego: „Ich bin gesund und fühle mich gut / Jestem zdrów i czuję się dobrze“ – więźniowie obozów koncentracyjnych i ich listy.

• 12.07. / wtorek / godz. 17.00

Emisja filmu „Replika”; w przestrzeni wystawy (tzw. kino).

• 29.07. /  piątek / godz.17.30

Oprowadzanie kuratorskie po wystawie.

 

Sierpień

• 09.08. / wtorek / godz.17.00

Wykład działu historii „Ich bin gesund und fühle mich gut / Jestem zdrów i czuję się dobrze“ – więźniowie obozów koncentracyjnych i ich listy. Wykład Jana Sasora z działu historii na podstawie dokumentów ze zbiorów Muzeum  Śląskiego.

• 19.08. / piątek / godz.17.30

Oprowadzanie kuratorskie po wystawie.

• 23.08. / wtorek / godz.17.00

Emisja spektaklu „Ślady” w przestrzeni wystawy (tzw. kino).

 

Wrzesień

• 06.09. / wtorek / godz.17.00

Wykład Agnieszki Sieradzkiej z Muzeum Auschwitz-Birkenau pt. „Sztuka w Auschwitz” w przestrzeni wystawy; opowieść o wystawie pod  tytułem „Twarzą w twarz” zrealizowanej w Muzeum Narodowym w Krakowie.

• 27.09. / wtorek / godz.17.00

Film „Teatr wg Szajny” reż. J. Karpiński. Film dokumentalny przybliżający sylwetkę artysty, prezentuje fragmenty archiwalnych spektakli i wypowiedzi J. Szajny.

• 30.09. / piątek / godz.17.30

Oprowadzanie kuratorskie po wystawie.

 

Październik

• 07.10. / piątek / godz.17.30

Oprowadzanie kuratorskie po wystawie.

• 15.10. / sobota / godz.17.00

Prezentacja obrazu „Epitafium” z Muzeum Narodowego w Krakowie wraz z prelekcją o konserwacji obiektu. Wykład p. Joanny Gorzałczany, która wykonała konserwację obiektu w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu jako pracę dyplomową.

• 18.10. / wtorek / godz.17.00

Spotkanie z Karoliną Sulej autorką książek „Rzeczy osobiste” i „Historie osobiste” opowieść o ludziach i ubraniach w obozach zagłady w czasie II Wojny Światowej.

• 25.10. / wtorek / godz.11.00

Muzealny Uniwersytet Seniora – emisja filmu „Replika”.

• 25.10. / wtorek / godz.17.00

Emisja filmu „Replika”.

• 28.10. / piątek / godz.17.30

Emisja filmu „Teatr wg Szajny” reż. J. Karpiński.

 

Listopad

• 05.11. / sobota / godz.18.00

Spektakl Sonata Księżycowa – monodram Ireny Jun oraz spotkanie z aktorką.

• 15.11. / wtorek / godz.17.00

„Ich bin gesund und fühle mich gut / Jestem zdrów i czuję się dobrze” – więźniowie obozów koncentracyjnych i ich listy – wykład Jana Sasora z Działu Historii.

• 25.11. / piątek / godz.17.30

Emisja filmu „Człowiek zaniedbuje siebie” w reż. H. Jantos.

 

Grudzień

• 06.12. / wtorek / godz.11.00

Emisja filmu „Człowiek zaniedbuje siebie” w reż. H. Jantos, w ramach Muzealnego Uniwersytetu Seniora.

• 06.12. / wtorek / godz.17.00

Emisja spektaklu „Ślady”.

• 13.12. / wtorek / godz.17.00

Emisja spektaklu „Replika”.

• 16.12. / piątek / godz.17.00

Oprowadzanie kuratorskie po wystawie.