Bastion. Artyści ukraińscy o wojnie

26 września, 2024
Kategoria: Wystawy, Wystawy czasowe

WYSTAWA TYMCZASOWO NIECZYNNA DLA ZWIEDZAJĄCYCH

Wystawa powstała z zamiarem unaocznienia artystycznego świadectwa aktualnych wydarzeń w Ukrainie w kontekście historycznych zawirowań w dziejach tego narodu. Okrutna wojna wywołana przez rosyjskiego agresora nieustannie wywiera destrukcyjny wpływ na wszystkie sfery życia społeczeństwa ukraińskiego oraz na poczucie bezpieczeństwa i wiarę w stabilność i skuteczność międzynarodowych organizacji i systemów.

Tytułowy Bastion to z definicji fragment budowli obronnej, twierdzy. Lecz ma również znaczenie emblematyczne – jako opoka, ostoja pewnych pozytywnych idei, chronione siedlisko wartości fundamentalnych, takich jak wolność, równość i podmiotowość każdej istoty ludzkiej oraz niezbywalne prawo każdej jednostki, grupy społecznej i narodowej do samostanowienia. W kontekście toczącej się pełnoskalowej wojny w Ukrainie oba te znaczenia są zespolone w walkę o ocalenie terytorium kraju i rudymentarnych wartości, które dla wielu walczących zdają się być nadrzędne, cenniejsze od życia.

Wojna, niezależnie od uwarunkowań czasoprzestrzennych, niezmiennie przybiera postać bezwzględnej bestii rozsiewającej śmierć i zniszczenie, zagarniającej i dewastującej każdą sferę ludzkiej egzystencji. Niewyobrażalny dramat staje się również udziałem artystów, także tych których prace prezentowane są na wystawie. Wyjątkowość i unikatowość ekspozycji wynika z proweniencji prezentowanych dzieł: niemal wszystkie pochodzą z terenów Ukrainy objętych działaniami wojennymi. Stanowią zatem bezpośrednie świadectwo dramatu narodu i kraju walczącego o swoją suwerenność i całościowość, a zarazem są osobistą tragedią każdej istoty ludzkiej poddanej doświadczeniu wojennego okrucieństwa. Wystawę tworzy ok. 160 obiektów: obrazów, rzeźb, rysunków, prac graficznych, fotografii oraz instalacji autorstwa wybitnych twórców związanych ze stolicą ukraińską, takich jak Liudmyla Rashtanova, Serhii Korniievskyi, Eduard Potapenkov, Viktor Sidorenko, Yurii Solomko, Polina Kuznietsova, Jurij Denysenkov, Kateryna Kosianenko, Yelyzaveta Derzhavytska i wielu innych, czerpiących z dawnych i nowszych tradycji i praktyk estetycznych.

Wieloaspektowość i subiektywność postrzegania wojny kształtuje charakter i tematyczny zakres całej wystawy. W różnorodnych stylistycznie pracach nieustannie pojawiają się wyzwalacze zbiorowego doświadczenia ukraińskiego: apokaliptyczne pejzaże zniszczonych miast, ostrzały rakietowe, sceny ewakuacji, „ochronna powłoka” przed ostrzałami obiektów kultury, schrony. Taktyczne znaki rosyjskiej armii przeplatają się z symbolami rosyjskiej popkultury, tworząc złowieszczy kontrast i podkreślając dziwaczność oraz brutalność wroga. Przed widzami rozpościera się swoista kronika etapów doświadczania wojny przez różne pokolenia. Od przeczucia konfliktu, które odzwierciedlało niepokojące nastroje sprzed 2014 roku, aż po najgorszy scenariusz, który zmaterializował się w lutym 2022 roku. Wojska rosyjskie wtargnęły na terytorium Ukrainy, zmuszając miliony Ukraińców do opuszczenia swoich domów, by ratować siebie i swoje rodziny przed rakietami i bombami. W tym wirze wojny, razem ze wsparciem, narodziła się siła, która podniosła ducha Ukraińców. Pierwsze odczucia po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji – szok, strach, ból, niepewność – przekształciły się w uniesienie i niezachwianą wiarę w zwycięstwo. Kamuflaż mundurów (piksel) Sił Zbrojnych Ukrainy stał się nowym symbolem ochrony i wolności.

Obok dzieł wizualnych na ekspozycji pojawiły się wiersze ukraińskich poetów oraz muzyka Romana I. Drozda dedykowana ofiarom napaści na Ukrainę w 2014 roku. Ta twórcza triada łączy się w jeden dosadny głos przypominający społeczności globalnej o wciąż trwającym konflikcie zbrojnym w kontekście pojawiającego się dystansu, który niepokoi. Ukraina stała się dziś prawdziwą twierdzą, która broni nie tylko swojej niepodległości, ale całej europejskiej cywilizacji. Walka narodu ukraińskiego to odpowiedzialność całego demokratycznego świata. Tylko jednocząc wysiłki wokół Ukrainy, możemy pokonać zło i przywrócić pokój oraz sprawiedliwość w Europie. Należy pamiętać, że ostateczny wynik tej wojny będzie naszą wspólną przyszłością.

Projekt został zrealizowany dzięki współpracy z Muzeum Narodowym „Kijowska Galeria Sztuki” w Kijowie.

Artyści, których prace prezentowane są na wystawie:

Galina Andrusenko, Oleksandr Belianskyi, Petro Bevza, Andriy Bludov, Alexandra Chichkan, Ilya Chichkan, Jurij Denysenkov, Yelyzaveta Derzhavytska, Roman Dorczyniec, Dmytro Dotsenko, Andriy Dudchenko, Orest Girnyi, Sergiy Haі, Serhii Korniievskyi, Kateryna Kosianenko, Andrii Kotliarchuk, Anatoly Kryvolap, Polina Kuznietsova, Maksym Malylio, Roman Minin, Volodymyr Mykytenko, Anatolii Pohorilyі, Eduard Potapenkov, Olena Prykhodko-Kislykh, Liudmyla Rashtanova, Oleksii Revika, Rasim Seidimow, Vladyslav Shereshevsky, Viktor Sidorenko, Yurii Solomko, Andrii Tsoi, Yuriy Vakulenko, Ilya Yarovoi, Serhiy Zapadnya, Roman Zhuk.

Wystawa została objęta honorowym patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pani Hanny Wróblewskiej

Wystawa powstała przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Komunikacji Strategicznej Ukrainy.

4.10.2024 – 29.06.2025
Muzeum Śląskie w Katowicach / przestrzeń wystaw czasowych, poziom -4
Kuratorzy: Joanna Szeligowska-Farquhar, Kostiantyn Trachuk

Jednym z wydarzeń towarzyszących wystawie jest ekspozycja „Passiones. Cykl ikon na skrzyniach po amunicji Soni Atlantovej i Oleksandra Klymenki”

Cykl wykładów towarzyszących wystawie:

1.03 / sobota / godz. 17.00-18.30 – Wokół Opowieści z Wołynia – spotkanie z Witoldem Szabłowskim / KUP BILET

Podczas spotkania, którego moderatorem będzie Jan Sasor (kustosz Działu Historii MŚ), będziemy mieli okazję zgłębić temat rzezi wołyńskiej, poruszony w książce Witolda Szabłowskiego. Autor w swojej pracy prezentuje zarówno trudne historie, pełne bólu i okrucieństwa, jak i opowieści o ludziach, którzy potrafili zachować człowieczeństwo w obliczu tragedii.

Witold Szabłowski dzięki swoim reporterskim talentom dociera do źródeł i przybliża nam niezwykłe historie, które rzucają nowe światło na znane, dramatyczne zdarzenia. Dowiemy się z nich, jak bohaterowie tych mrocznych chwil ryzykowali i poświęcali własne życie, by ocalić innych.

Witold Szabłowski, urodzony w Ostrowi Mazowieckiej w 1980 roku, jest absolwentem Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, studiował również politologię w Stambule. Swoje wnikliwe obserwacje opisał w reportażach. Debiutancka książka Zabójca z miasta moreli. Reportaże z Turcji (2010) była nominowana do nagrody Nike. Z kolei prawa do ekranizacji książki Jak nakarmić dyktatora zostały wykupione przez Hollywood – na jej podstawie powstanie serial, w którym pisarz będzie współscenarzystą i współproducentem. Inna publikacja – Tańczące niedźwiedzie (2014), zawierająca reportaże o dążeniach wolnościowych w Środkowej Europie, została bardzo pozytywnie oceniona przez „The New York Review of Books”.

W 2020 roku Witold Szabłowski miał swój debiut reżyserski, jego praca, Kuba – rewolucja od kuchni, została nominowana do Prix Europe, nagrody dla najlepszych filmów dokumentalnych w Europie. W 2021 roku autor wydał książkę Rosja od kuchni. Jak zbudować imperium nożem, chochlą i widelcem.

Autor jest także działaczem społecznym – od początku wojny w Ukrainie Witold Szabłowski angażuje się w pomoc Ukraińcom przyjeżdżającym do Polski, a także w informowanie o wojnie.

W 2016 roku napisał książkę Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia (nagroda „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej) poświęconą Ukraińcom, którzy bez względu na groźbę śmierci ratowali swoich polskich sąsiadów. Po inwazji putinowskiej Rosji na Ukrainę książka została uaktualniona i poszerzona oraz wydana pod nowym tytułem Opowieści z Wołynia.

15.03 / sobota / godz. 17.00 – 18.30 – Wojna, rozejm czy wstęp do drugiego rozbioru Ukrainy – spotkanie ze Zbigniewem Parafianowiczem

Podczas spotkania Zbigniew Parafianowicz spróbuje nakreślić położenie Ukrainy w czwartym roku pełnoskalowej wojny z Rosją, omawiając różne scenariusze przyszłości konfliktu. Poznamy też perspektywy utrzymania kluczowych miast na Donbasie i dowiemy się, jakie ambicje ma Kreml w odniesieniu do Ukrainy. Reporter, powołując się na swoje rozmowy z przedstawicielami ukraińskich sił zbrojnych, nakreśli uczestnikom spotkania morale wojska, a także możliwe scenariusze polityczne na Ukrainie.

Zbigniew Parafianowicz jest reporterem Dziennika Gazety Prawnej, autorem książek o Ukrainie, opisuje wydarzenia w tym kraju od 2003 roku. Relacjonował również konflikty w Afganistanie i Iraku. Jest absolwentem nauk politycznych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie studiował również filologię rumuńską. W 2023 roku za książkę Śniadanie pachnie trupem został laureatem Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego. Jest także autorem książek: Polska na wojnie i Prywatne armie świata. Razem z Michałem Potockim napisał biografie polityczne: Wiktora Janukowycza Wilki żyją ponad prawem. Jak Janukowycz przegrał Ukrainę, która znalazła się w finale Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego, i Petra Poroszenki Kryształowy fortepian. Zdrady i zwycięstwa Petra Poroszenki. Był finalistą Nagrody im. Dariusza Fikusa (za tekst Tupolewizm na pokładzie embraera), nominowany do nagrody Grand Press w kategorii „News”.

12.04 / sobota / godz. 17.00 – 18.30 – Na rozdrożu. Sztuka, kultura i nauka Ukraińców w II Rzeczpospolitej – wybrane przykłady – spotkanie z prof. Tomaszem Pudłockim

W czasie wykładu prof. Tomasz Pudłocki przedstawi złożoną i burzliwą historię ukraińskich artystów i uczonych, którzy działali na terenie II Rzeczpospolitej w latach 20. i 30. XX wieku. Poruszy temat rozwoju ukraińskiej kultury w obliczu braku własnego państwa i ciągłych napięć politycznych. Podczas spotkania dowiemy się, jak Ukraińcy zdołali tworzyć i rozwijać sztukę, kulturę i naukę w trudnych warunkach, a także jakim wyzwaniom musieli podołać.

Prof. n. hum. Tomasz Pudłocki to wykładowca w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, stypendysta Fundacji Fulbrighta, Fundacji Kościuszkowskiej, Instytutu Piłsudskiego w Ameryce i Czeskiej Akademii Nauk, dyrektor Archiwum Nauki PAN i PAU w latach 2021–2023. Swoje badania koncentruje na historii społeczno-kulturalnej Galicji, historii kobiet XIX i XX wieku oraz polsko-brytyjskich i polsko-amerykańskich relacjach intelektualnych. Jest autorem licznych publikacji, w tym Ambasadorzy idei. Wkład intelektualistów w promowanie pozytywnego wizerunku Polski w Wielkiej Brytanii w latach 1918–1939 czy Szekspir i Polska. Życie Władysława Tarnawskiego (1885–1951) – książki wyróżnionej w konkursie Sygnety Wydawnictwa IPN za 2024 w kategorii „Publikacje popularnonaukowe i biografie”. Redaktor naukowy m.in. Intellectuals and World War I. A Central European Perspective, Kraków 2018 (wraz z Kamilem Ruszałą); „Rocznik Przemyski. History” 2019, vol. 55, issue 3 (23): “For Your Freedom and Ours”. Polonia and the Struggle for Polish Independence (wraz z Andrew K. Wise’em); Postwar Continuity and New Challenges in Central Europe, 1918–1923. The War that Never Ended, New York–London 2022 (wraz z Kamilem Ruszałą).