[…] miejsce to coś więcej niż tylko adres, miejsce zamieszkania, pojemnik czy kontener mojego życia.

Tadeusz Sławek

Wystawa Doświadczanie miejsca przedstawia jedne z najciekawszych projektów fotograficznych powstałych na Górnym Śląsku po 2010 roku, opowiadających o regionie. Jest refleksją nad relacją zachodzącą pomiędzy człowiekiem a przestrzenią, rozumianą jako miejsce życia. W ramach wystawy zostaną zaprezentowane fotografie Krzysztofa Szewczyka, Tomasza Liboski oraz Kai Raty. Wspólnym mianownikiem dla wybranych cykli jest zjawisko doświadczania miejsca, które stanowi ważny temat w filozofii kultury. Ekspozycja została podzielona na trzy moduły znaczeniowe – doświadczanie fizyczne, egzystencjalne oraz fantazmatyczne.

„Aby pojąć, czym jest miejsce i nasze w nim istnienie, potrzebujemy odwołania się do różnych rodzajów i poziomów przeżywania oraz rozumienia miejsca: od cielesnej reakcji organizmu żywego, poprzez emocje doznane i poetycko wyrażone, […] aż po filozoficzne dociekania prawdy bycia” [1].

Wystawa uwidacznia także zmianę, jaka następuje stopniowo od pierwszej dekady XXI wieku w obrębie śląskiej fotografii dokumentalnej. Przez dziesięciolecia ukształtowała się charakterystyczna ikonografia regionu, zdominowana przez tradycyjny czarno-biały dokument. Nowe pokolenie twórców odchodzi od kanonu zarówno w zakresie estetyki, doboru tematów, jak i sposobu budowania fotograficznej opowieści.

Krzysztof Szewczyk w cyklu fotograficznym „Drżenie” bada ślady i historie związane ze zjawiskiem wstrząsów sejsmicznych. Koncentruje się na epicentrycznych fragmentach krajobrazu, do których dociera dzięki dostępnym mapom sejsmicznym. Temat odnosi się również do doświadczenia zbiorowego mieszkańców miast górniczych, czyli do fizycznego odczuwania wstrząsów i związanego z tym niepokoju. Górnośląskie Zagłębie Węglowe należy do jednych z najbardziej aktywnych sejsmicznie górniczych rejonów na świecie. Z powodu prowadzonej na wielką skalę eksploatacji zasobów naturalnych w drugiej połowie dwudziestego wieku rejestrowano w tym miejscu nawet kilka tysięcy wstrząsów rocznie.

„Odwrót” to długoterminowy projekt fotograficzny realizowany na Górnym Śląsku od 2016 roku przez Tomasza Liboskę. Seria jest fotograficznym zapisem osób i miejsc, podszytym opowieścią o industrialnym dziedzictwie i ludziach żyjących w jego cieniu. Susan Sontag pisała o fotografii jako przedłużeniu oka flâneura, którego „nie interesują oficjalne realia miasta, ale jego ciemne, podejrzane zakątki i zaniedbane społeczności – nieoficjalna rzeczywistość poza fasadą mieszczańskiego życia” [2]. Owe słowa można odnieść do działań Liboski, który przemierzając dzielnice, skupia się na odosobnionych miejscach, gdzie zaniedbane obiekty i problemy socjalne tworzą własną historię.

Fotografie Kai Raty z cyklu „kajnikaj” tworzą poetycką opowieść z pogranicza jawy i snu. Są przykładem dokumentu i kreacji artystycznej – dwóch dopełniających się form obrazowania rzeczywistości. Dla Kai Raty jest to sposób poszukiwania drogi ucieczki z miejsca, w którym się urodziła i wychowała. Poprzez akt twórczy udaje jej się odczarować miejsce, w którym żyje, bo Śląsk wyłaniający się z prac ma kosmiczną aurę, jest osobliwy i tajemniczy. Stanowi to niejako potwierdzenie poglądu, iż wyobraźnia jest siłą jednostki do kreowania innych światów, a fantazjowanie może być aktem sprzeciwu.

[1] H. Buczyńska‑Garewicz, Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni, Universitas, Kraków 2006, s. 5-6.

[2] S. Sontag, O fotografii, Karakter, Kraków 2009, s. 64-65.

O autorach:

Krzysztof Szewczyk (ur. 1979 r. w Katowicach). Fotograf, artysta wizualny. Absolwent  Instytutu Twórczej Fotografii Uniwersytetu Śląskiego w Opawie (Republika Czeska) oraz Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Wykładowca w Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Uczestniczył w wystawach w kraju i za granicą. Stypendysta Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W swojej pracy interesuje się wielowymiarowym związkiem człowieka z krajobrazem i środowiskiem naturalnym. Przygląda się przestrzeniom nieużytków, bada obszary peryferyjne.

Tomasz Liboska (ur. 1976 r. w Cieszynie). Fotograf, dokumentalista. Absolwent Instytutu Twórczej Fotografii Uniwersytetu Śląskiego w Opawie (Republika Czeska) oraz etnologii na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Autor publikacji fotograficznych: Cut it Short (wyd. Kehrer Verlag 2021, współautor Michał Solarski) oraz Odwrót (wyd. Pix House 2018).  Uczestniczył w wielu wystawach w kraju i za granicą. Swoje prace prezentował między innymi w ramach Miesiąca Fotografii w Krakowie, Hereford Photography Festival, New York Photo Festival, Athens Photo Festival, Belfast Photo Festival. Publikował na łamach m.in. „New York Magazine”, „La Repubblica”, „GEO Magazine”. W swojej pracy porusza się pomiędzy dokumentem osadzonym w antropologicznym kontekście a własnymi doświadczeniami.

Kaja Rata (ur. 1987 roku na Śląsku). Absolwentka fotografii na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu oraz Instytutu Twórczej Fotografii Uniwersytetu Śląskiego w Opawie (Republika Czeska), a także filologii polskiej na Uniwersytecie Śląskim. Uczestniczka Programu Mentorskiego Sputnik Photos w Warszawie (2015/2016). Stypendystka Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2017). Wyróżnienia dla projektu „kajnikaj”: finał w LensCulture Emerging Talent Awards 2017, sekcja ShowOFF Miesiąca Fotografii w Krakowie 2017, Gomma Grant Shortlist, publikacje w „British Journal of Photography”, „Splash and Grab Magazine” oraz wielu innych. W 2020 roku cykl wystawiany był w ramach Critical Mass Top 50 w Center for Photographic Art w Kalifornii. W swojej pracy stara się balansować między fikcją i dokumentem.

• Kuratorka wystawy: Dominika Szczech
• 17.02.2023–21.05.2023
• Muzeum Śląskie w Katowicach, ul. T. Dobrowolskiego 1

Zapraszamy do obejrzenia fotorelacji z wernisażu przygotowanej przez Aleksandra Barteckiego: