Na początku swojej historii ekslibris służył do oznaczania własności ksiąg. Historia, funkcja i estetyka splotły ze sobą dzieje książki i ekslibrisu w sposób, który zdawałoby się jest nierozerwalny. Jednak wraz z rozwojem naszej cywilizacji i dynamicznymi zmianami kulturowymi związek ten wyraźnie osłabł, a często wręcz przestaje istnieć. Przyczyn jest wiele, ale najważniejszą z nich jest ta, że książka stała się „towarem” powszechnym. Takim, który — jako przedmiot — wart jest coraz mniej.

Dziś ekslibris stanowi odrębną dziedzinę sztuki graficznej, przeznaczony jest głównie do kolekcjonowania. Jego fundamentalna cecha, czyli wskazywanie właściciela księgi, ewoluując stała się pretekstem do tworzenia wizualnych historii poświęconych konkretnym osobom. To piękno zindywidualizowanej opowieści, każdego z ekslibrisów, stanowi o dużej popularności tej dyscypliny sztuki wśród kolekcjonerów i artystów.

Wystawa w Muzeum Śląskim stanowi autorski wybór prac profesjonalnych artystów specjalizujących się w ekslibrisie i traktujących go jako szczególnie istotną część swoich poszukiwań twórczych, kontynuujących zastane idee lub świadomie wyznaczających nowe trendy sztuki ekslibrisu w ramach różnorodnych technik i stylów oraz tradycji plastycznych. Jak każdy wybór i ten obarczony jest pewnym niedostatkiem, wynikającym tak z gustu kuratora, możliwości wystawienniczych, jak i aktualnej sytuacji na świecie, gdzie pandemia uniemożliwiła nadesłanie prac zaproszonym twórcom z Chin, zaś wojna na Ukrainie ograniczyła udział artystów zza naszej wschodniej granicy. Wydaje się jednak, że zaproponowany zestaw pozwala na ogólne zorientowanie się w tytułowych estetykach, trendach i technologiach.

„Opowieść o ekslibrisie warto zacząć od refleksji, że niewiele jest obszarów sztuki, gatunków czy nawet pojedynczych dzieł, które powstają po to, aby zostać ukryte. Aby być oglądanymi tylko kameralnie. Aby żyć w bezpiecznym cieniu. Tak jest, czy raczej było z ekslibrisem. Jego istnienie trwało pomiędzy zamkniętymi kartami książki.
Choć dzisiejsza funkcja tej małej grafiki zmieniła się, mam głębokie przekonanie, że nadal lepiej służy mu półmrok i kontemplacja. Jest niczym ususzony motyl. Jasność szkodzi mu zarówno fizycznie jak i metaforycznie — odziera z tajemnicy. Czuję głęboko, że księgoznak to sztuka późnego wieczoru, gdy możemy pozostać sam na sam. Niczym z eseju Tanizaki Junichiriego „Pochwała cienia”, to sztuka wieloznaczności, ukrywania, niedopowiedzenia i drobnych punktów znaczeń, wydobywanych długą kontemplacją. To sztuka intymności, wpatrywania się poprzez dzieło w rzeczywistość “ziarna maku”, w którym rozgrywa się osobny wszechświat. Ekslibris to grafika z domu dla lalek, wewnętrznej kieszeni marynarki, sztuka poza zgiełkiem współczesnego świata.

Liczę, że wystawa w Muzeum Śląskim, pozwoli odczuć ducha ukrycia. Mam nadzieję , że wprowadzi Państwa do intymnego świata księgoznaku i na podróż w głąb, niczym do króliczej nory Alicji, gdzie odkryjecie niezwykły świat, dziwny, osobisty i metaforyczny.”

dr hab. Krzysztof Marek Bąk

• Kuratorzy: dr hab. Krzysztof Marek Bąk / dr Karol Makles / Łukasz Szostkiewicz
• 20.10.2022 – 15.01.2023
• Muzeum Śląskie w Katowicach, ul. T. Dobrowolskiego 1