Założeniem wystawy była chęć ukazania specyfiki plastyki nieprofesjonalnej na Górnym Śląsku. Twórczość ta jak żadna inna wiąże się z życiem i bezpośrednimi doświadczeniami artysty, który opisuje swoje otoczenie, pracę, relacje z najbliższymi, sięgając do podań i wspomnień. Nic zatem dziwnego, że śląscy twórcy poruszali tematy specyficzne dla swojego regionu.

Dla większej plastyczności przekazu konstrukcję wystawy osnuliśmy wokół metafory kopalni jako połączenia trzech najbardziej istotnych dla śląskiej tradycji obszarów symbolicznych. Szyb kopalniany wraz z wieżą wyciągową spinają bowiem strefę podziemną, związaną z aspektem pracy,  powierzchnię, na której toczy się życie społeczne, oraz niebo, reprezentujące duchowość. Sfery te odzwierciedlają tradycyjną śląską triadę aksjologiczną, na którą składają się Bóg, praca i rodzina. Pierwsza część ekspozycji przybliża wszystko to, co bezpośrednio lub pośrednio łączy się z pracą i górnictwem: architekturę kopalń, kopalniane chodniki i wysiłek górników na szychcie. Z ciężką pracą pod ziemią związany jest także kult patronującej górniczej braci świętej Barbary, której wizerunkami często zdobiono podziemne sztolnie. Na obrazie Bronisława Krawczuka „Skarbnik rzeźbi świętą Barbarę” święta, niczym Matka Boska w „Piecie”, trzyma na kolanach ubranego w galowy mundur martwego górnika. Jej ciało, przypominające hałdę zbudowaną z sylwetek bezimiennych górników, to skała, w której Skarbnik – strażnik podziemnych bogactw – wykuwa pomnik poświęcony wszystkim górniczym zrywom. W części drugiej można obserwować to, co się dzieje na powierzchni: dom, rodzinę, przydomowy ogródek i inne aspekty życia społecznego w koloniach górniczych. Narracja wywieszonych tu obrazów wypływa z ogromnego przywiązania do tego, co swojskie, oswojone. Twórcy starają się opowiedzieć wszystko jak najpiękniej, używają więc całej gamy kolorów, racjonalizują, a wręcz idealizują to, co widzą, lub to, co zanotowali w pamięci. Przykładem są obrazy Pawła Wróbla, w tym niewielkich rozmiarów kompozycja ukazująca darzone na Śląsku wielkim sentymentem ogródki działkowe.

Ostatnia sekwencja wystawy nawiązuje do wieży wyciągowej, która wieńczy sylwetkę kopalni, ostro wbijając się w niebo będące symbolem nieskończoności. Obejmuje więc prace związane z dążeniem do transcendencji i wykraczaniem poza samego siebie. Z wartości duchowych wynika pragnienie odkrycia prawdy i doświadczania piękna. Obok wyrazów tradycyjnie rozumianej religijności odnajdziemy tu ślady poszukiwania wartości wykraczających poza granice ludzkiego poznania. Pragnienie transgresji uwalnia wyobraźnię, otwiera umysł i fantazję na światy obce kulturowo bądź wyimaginowane na podstawie strzępka informacji – inspiracje mogą być różnorodne: od legend i podań po studiowanie pism teozoficznych czy run, od znalezionego fragmentu skamieniałości po fotografie w kolorowym czasopiśmie. Uzupełnieniem głównej linii narracyjnej wystawy omawiającej zjawisko plastyki nieprofesjonalnej na Śląsku jest ekspozycja prac członków grupy Gwarek 58, której przedstawicielami są górnicy związani z niegdysiejszą kopalnią Katowice. To specjalne wyróżnienie wiąże się z kontekstem miejsca – jest symbolicznym powrotem twórców na tereny zakładu, w którym przez wiele lat pracowali. Na wystawie oprócz grafik charakterystycznych dla Gwarka nie mogło zabraknąć specyficznej dla Śląska rzeźby w węglu.

Wśród wielu sztampowych wyrobów, jakie powstawały masowo w latach sześćdziesiątych i  siedemdziesiątych XX wieku, wyróżniają się dzieła Franciszka Kurzei, który jako jeden z niewielu tworzył rzeźbę pełną i podkreślał jej ekspresję charakterystyczną, porowatą strukturą antracytu. W ramach wystawy stałej wyodrębniliśmy ponadto przestrzeń przeznaczoną na indywidualne ekspozycje najwybitniejszych przedstawicieli jednego z najciekawszych zjawisk w obrębie plastyki nieprofesjonalnej, jakim jest sztuka outsiderów. W roku 2015 pokazaliśmy wystawy indywidualne Jana Nowaka i Władysława Grygnego. Tutaj także prezentujemy najciekawszych reprezentantów polskiego art brut. Cykl zapoczątkowały ekspozycje obrazów Marii Wnęk oraz rzeźb Stanisława Zagajewskiego.

Kurator wystawy: Sonia Wilk

Zachęcamy do zobaczenia Sztuki w przybliżeniu, czyli cyklu prezentacji dzieł z kolekcji Muzeum Śląskiego, w którym pokazujemy nasze bogate i różnorodne zbiory, opatrzone kuratorskim komentarzem.