Jakimi rzemieślnikami byli nasi przodkowie? W co wierzyli? Jak żyli i umierali w ostatnich wiekach IV tysiąclecia p.n.e? Muzeum Śląskie od 23 października zaprasza na wystawę archeologiczną „Przemoc i rytuał w neolicie. Grób zbiorowy kultury amfor kulistych w Koszycach koło Krakowa”. Ekspozycje będzie prezentowana do 31 stycznia 2016 roku w siedzibie przy al. W. Korfantego 3 w Katowicach.

Ostatnie wieki IV tysiąclecia p.n.e. to czas ogromnych zmian w sferach wierzeń, gospodarki i kultury materialnej ludzi zamieszkujących obszary Europy środkowej i wschodniej. Ten nowy system wartości, którego przedstawiciele w porównaniu ze starszymi kulturami charakteryzowali się większą mobilnością, został nazwany „kulturą amfor kulistych”. Ludzie pozostawali rolnikami, uprawiając zróżnicowane gatunki zbóż i hodując bydło, świnie, kozy, owce, psy, a także – po raz pierwszy na terenie Polski – konie. Byli ponadto doskonałymi rzemieślnikami obrabiającymi kość, róg i bursztyn, a przede wszystkim krzemień. Przedstawiciele kultury amfor kulistych pozostawili po sobie niezwykłe groby. Cechą charakterystyczną ich rytuałów pogrzebowych było częste składanie ofiar ze zwierząt i ludzi.

Podczas badań ratowniczych, przeprowadzonych w 2011 roku w Koszycach w woj. małopolskim, archeolodzy natknęli się na pozostałości kompleksu obrzędowo-sepulkralnego kultury amfor kulistych. W zbiorowym grobie ludzkim odkryto szczątki 15 osób: kobiet i mężczyzn w różnym wieku z bogatym wyposażeniem liczącym 88 przedmiotów. Najliczniej reprezentowane były wyroby krzemienne – siekiery, dłuta, wióry i odłupki. Na dwóch czaszkach odkryto wyjątkowe ozdoby głowy wykonane z kości, tzw. zawieszki T-kształtne. Ponadto znaleziono liczne szable dzika, paciorki bursztynowe, a także bogato zdobione naczynia gliniane. Szczątki pochowanych osób noszą ślady gwałtownej przemocy. Na czaszkach wszystkich zmarłych widoczne są ślady uderzeń zadanych różnymi narzędziami, najczęściej siekierą krzemienną. Celem tych ciosów było nie tylko uśmiercenie, ale również rytualne otwarcie głów. Czaszki dwóch kobiet noszą ponadto ślady działania ognia, co może wskazywać na obecność zwyczaju rytualnego kanibalizmu.

Nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy ludzie pochowani w grobie padli ofiarą przemocy użytej przez obcych napastników, a następnie jedynie zostali pogrzebani przez członków swojej społeczności, czy też uśmiercono ich w celach rytualnych. W odległości około 2 metrów od grobu ludzkiego odkryto pochówek zwierzęcy zawierający szkielety siedmiu świń w różnym wieku (zachowane w całości lub fragmentarycznie). Zwierzętom towarzyszyło wyposażenie w postaci amfory glinianej i trzech fragmentów kamiennych płyt szlifierskich.

Autorzy wystawy: dr hab. Piotr Włodarczak, dr hab. Anita Szczepanek, Marcin M. Przybyła.
Kurator wystawy w Muzeum Śląskim: dr Renata Abłamowicz.