Dzisiaj, 1 września przypada 84. rocznica wybuchu II wojny światowej. Nawiązując do tej trudnej rocznicy chcieliśmy przypomnieć sylwetkę artysty Józefa Szajny, którego dzieła wywodzą się z osobistych doświadczeń wojennych, a przede wszystkim jego pracę ze zbiorów naszego muzeum – Reminiscencje.
Zapraszamy do obejrzenia filmu związanego z tym unikatowym obiektem.
Reminiscencje (1969–1990) to monumentalna forma instalacji Józefa Szajny, mówiąca o wiecznej pamięci nieobecnych.
Powstała w 1969 roku na zamówienie Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Miała uczcić 150-lecie uczelni i pamięć pomordowanych akademików. W 1970 r. została zaprezentowana na XXXV Biennale w Wenecji i została kupiona przez prywatnego kolekcjonera F. Johnssena. W późniejszych latach, do 1990 r. jej fragmenty komponowane przez Szajnę w różnych wariantach, były prezentowane na wystawach sztuki światowej (1971 Recklighausen, 1978 i 1988 Frankfurt, 1990 Essen). Pierwsza wersja jest obecnie własnością Miejsca Pamięci Obozu Koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Prezentowana jest w pawilonie sztuki tematycznie związanej z zagładą podczas II wojny światowej. Prace Szajny, więźnia Obozów Auschwitz i Buchenwaldu, zajmują ważne miejsce na ekspozycji. Uzupełnieniem informacji o szczególnym znaczeniu Reminiscencji w dialogu na rzecz rozumienia trudnej historii i edukacji przez sztukę jest film, który prezentujemy. Do dialogu o ogólnoludzkim przesłaniu dzieła zostały zaproszone osoby z Polski: dr Bożena Kowalska (autorka kompendium „Józef Szajna i jego świat”), Agnieszka Berlińska (teatrolożka i dziennikarka) i Jolanta Niedoba (kuratorka wystawy 100 x TeArt. Wolność Józefa Szajny).
fot. Jolanta Niedoba
Muzeum Śląskie posiada w swoich zbiorach drugą wersję instalacji. Dzieło ma bardziej uniwersalny charakter wynikający z osobowości twórczej Szajny, eksperymentatora poszukującego ciągle nowych rozwiązań. Zakupu dokonano w 2018 r. Autor używa jednego z najważniejszych symboli, jakimi posługiwał się w swojej twórczości od lat 50-tych, sylwety. Pierwszy raz na scenie pojawiła się w „Rzeczy listopadowej” Ernesta Brylla w Teatrze Śląskim w Katowicach (1969). Praca zawiera wizerunek prof. Ludwika Pugeta, pedagoga krakowskiej ASP, zamordowanego w Auschwitz oraz symboliczne wizerunki pomordowanych w czasie II wojny światowej.
Wycięta z obozowej fotografii sylweta przybrała formę tarczy, do której prowadzi brama – ślad opustoszałego po ofierze miejsca. Piętnaście sylwet różnej wielkości pokrywają mrowiska obozowych fotografii, płótna i sznury. Nie zawiera połamanych sztalug, charakterystycznych dla pierwszej wersji. Forma Reminiscencji przekształcała się z environmentu w akcję aż do słynnego spektaklu Replika (Edynburg, 1971). Połączona forma sylwety i bramy funkcjonowała u Szajny stale i multiplikowała.
Reminiscencje to nie tylko rzecz o pamięci, ale ostrzeżenie przed zagładą i dziś możliwą. To świat „Wielkiej Ciszy”, który obrazuje nagle przerwane życie. To atelier bez ludzi, spektakl milczenia […] Bez patosu poświęcam tę kompozycję wszystkim ofiarom faszyzmu i totalitaryzmu.
Józef Szajna