Ostatnia fuga. Dariusz Gorczyca

12 września, 2025
Kategoria: Wystawy, Wystawy czasowe

Eksponowane na wystawie w formie rysunków i wydruków maszyny sceniczne Dariusza Gorczycy pochodzą ze spektaklu „Ostatnia fuga”. Stanowi on wirtualną realizację jego nowatorskiej, pochodzącej z 1994 roku, koncepcji Teatru mechanicznego. Mają ją przybliżyć udostępnione przez autora fragmenty tekstów teoretycznych. Jednak dokładne działanie poszczególnych obiektów poznajemy dzięki projekcji zrealizowanej w formie dookolnej animacji 3D.

Dziewięć specjalnie skonstruowanych urządzeń to główny komponent ekspresji tego spektaklu. Prezentowane kolejno, swój przekaz manifestują poprzez działanie: proste, powtarzalne, nieubłagane. To ono obnaża ich brutalną i bezwzględną – gdyż wykonywaną z mechaniczną bezdusznością – śmiercionośną funkcję. Zabieg ten może zdumiewać, ale także prowokuje do refleksji nad granicą między automatyzmem a emocją, technologią a człowieczeństwem.

Co niezwykłe, dla precyzyjnego określenia momentu pojawienia się i prezentacji poszczególnych obiektów w kolejnych cyklach spektaklu autor opracował specjalną (pokazaną na wystawie) partyturę mechaniczną.

Wszystkie maszyny powstały z inspiracji obrazem Francisca Goi „3 maja 1808. Rozstrzelanie powstańców madryckich”. Egzekucja staje się tu osią realizowanego przez nie – wyrachowanego, metodycznego, rozrastającego się z każdym cyklem – rytuału eksterminacji. Jego ofiary – osuwające się po rampie, piętrzące w stos – nagie bezwładne ciała, dopełniają ów wstrząsający dowód oskarżenia.

„Ostatnia fuga” to dzieło o wyjątkowej dramaturgii, które – obnażając mechanizm ludzkiej autodestrukcji – niesie głębokie humanitarne przesłanie, a z nim pytanie o względność idei sprawiedliwości.

W spektaklu obok warstwy wizualnej ważną dramaturgicznie rolę odgrywa dźwięk. Na jego spektrum oprócz różnorodności mechanicznych odgłosów składa się powracająca miarowo, wyznaczająca rytm prezentacji „Passacaglia” z „III Symfonii” Krzysztofa Pendereckiego. Dodatkowo całość przeplatają – przynoszące złudne, chwilowe wytchnienie – kolejne fragmenty tytułowej „Fugi a 3 Soggetti” Jana Sebastiana Bacha w wersji organowej. Kompozycja ta zamyka spektakl, gdyż jako niedokończona urywa się nagle, pozostawiając widza z trudnym do zniesienia – zwiastującym nadchodzący epilog – brzemieniem ciszy.

Wyjątkowość projektu dopełnia fakt, że jest to pierwszy na świecie spektakl w całości wygenerowany w technologii 3D. Dzięki tej formie realizacji artysta mógł bezpośrednio przenieść swój zamysł na obraz, zachowując – trudną do osiągnięcia w rzeczywistości scenicznej – bezkompromisową precyzję. Dotyczy ona zarówno detali obiektów, ich działania i koordynacji, jak również oświetlenia, ruchu, taktu i akordu. Efektem jest perfekcyjnie opracowane, pełne symboliki i emocjonalnej intensywności audiowizualne widowisko, zapewniające odbiorcy niemal mistyczne doświadczenie.

Współpraca: Michał Sikora – realizacja 3D, Piotr Michał Madej – udźwiękowienie.

30.09.2025 – 19.10.2025
Muzeum Śląskie w Katowicach / Spichlerz

Wernisaż wystawy oraz pokaz spektaklu odbędą się 4.10 (sobota) o godz. 16.30 w Audytorium.

Dariusz Gorczyca – urodzony 01.04.1966 w Chrzanowie, polski artysta interdyscyplinarny, twórca teatralny, performer, autor tekstów, teoretyk. W 1986 r. rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie na Wydziale Grafiki. Od 1988 r. realizował – na kilku wydziałach – indywidualny tok studiów obejmujący: malarstwo, rzeźbę, rysunek, grafikę oraz obiekty sceniczne. W 1991 r. ukończył studia specjalnym dyplomem interdyscyplinarnym obejmującym w/w dziedziny sztuki, poszerzonym dodatkowo o fragmenty autorskiego spektaklu. Dyplom ten stał się ewenementem nie tylko w skali uczelni.

W 1987 r. powołał Teatr Sytuacji. Od początku realizuje w nim swoją wizję teatru, który pozbawiony narracji słownej, buduje swój przekaz poprzez ruch, przedmiot oraz precyzję kompozycji na scenie. Wraz z „Imperium cienia” z 1993 r. skrystalizowała się w pełni jego koncepcja Teatru obłędu z metodą gry aktorskiej: „Obłędu łańcuch wcieleń”. Tutaj też swoją wizualną moc w pełni objawiły specjalnie zaprojektowane obiekty, maszyny, wchodzące w obezwładniającą zależność z ciałem aktora. Doprowadziło to w 1994 do powstania radykalnej idei Teatru mechanicznego, a z nim projektu „Ostatnia fuga”. Od 1989 r. w ramach Teatru performatywnego powstały 2 wersje „Dichotomos”, a w 2003 r. spektakl „The Dead Bed” domknął tryptyk „Dead Body of Love”, na który złożyły się także performance’y „The Last Sunday” i „Re-animation”. Każda z tych części – wykorzystując inne środki – stanowiła dramatyczną próbę wzbudzenia wrażenia życia na martwym ciele miłości (nagie, bezwładne ciało modelki).

Gorczyca tworzy sztukę, silnie oddziałującą na widza. Stąd podejmuje trudne, mroczne, często kontrowersyjne tematy związane ze śmiercią, cierpieniem, seksualnością, obłędem czy religią. Język jego obrazów jest uniwersalny, wręcz archetypowy, stąd liczne nawiązania w nim do mitologii, Biblii, wielkich bohaterów z klasyki literatury europejskiej. Odważnie i twórczo wykorzystuje wizerunek ludzkiego ciała, czyniąc go źródłem bólu, rozkoszy czy śmiertelności. Nie boi się dialogu z tradycją, reinterpretując na nowo znane motywy i tematy. Jest w pełni świadomy drogi, którą kroczy, czemu nieraz dał wyraz w swoich tekstach towarzyszących poszczególnym jego dokonaniom.

Zajmuje się rysunkiem, malarstwem, instalacją, obiektem, asamblażem, fotografią i video. Często porusza się na granicy dyscyplin, swobodne wykorzystując i zestawiając różnorodne media. Tworzy cykle plastyczne, którym towarzyszą jego na poły poetyckie teksty podejmujące ukazaną w formie wizualnej tematykę. Powołał pojęcia: „przestrzeń mentalna” i „dzieło symultaniczne”. Od 2002 r. realizuje projekt „ArtNATOMY Reaserch Studio”, w którym na różne sposoby podejmuje zagadnienie ludzkiej anatomii. Od 2022 r. realizuje swoje prace w technice 3D oraz VR powracając w nich do wcześniejszych projektów.

Ma na swoim koncie 37 wystaw indywidualnych (z założenia nie bierze udziału w wystawach zbiorowych), w tym we Francji, Niemczech, Włoszech, Szwajcarii, Stanach Zjednoczonych, Węgrzech, Rumunii i Słowacji.