Ryszard Czernow Vanitas 2023

24 stycznia, 2023
Kategoria: Archiwum wystaw

Wystawa Ryszard Czernow Vanitas 2023 to wieloznaczeniowy zbiór prac, których autor porusza się pomiędzy tworzeniem a destrukcją, wykorzystując znany ze średniowiecza, ale przede wszystkim baroku, motyw marności symbolicznie zawarty w warstwie wizualnej prac. W swoich dziełach artysta skupia się bowiem na materii, tworząc obrazowe opowieści o jej rozpadzie oraz pochłanianiu przez nią świadectw ludzkiej bytności. W ten sposób Czernow ukazuje widzowi skamieniałości tego, co znamy, co jest nam bliskie, ale przeminęło.

Wszystko ma swój czas,
i jest wyznaczona godzina
na wszystkie sprawy pod niebem:
Jest czas rodzenia i czas umierania,
czas sadzenia i czas wyrywania tego, co zasadzono,
czas zabijania i czas leczenia,
czas burzenia i czas budowania,
czas płaczu i czas śmiechu,
czas zawodzenia i czas pląsów,
czas rzucania kamieni i czas ich zbierania,
czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania się od nich,
czas szukania i czas tracenia,
czas zachowania i czas wyrzucania,
czas rozdzierania i czas zszywania,
czas milczenia i czas mówienia,
czas miłowania i czas nienawiści,
czas wojny i czas pokoju.
(Koh 3, 1-8)

Na wystawie mogą Państwo zobaczyć najnowsze i nieco starsze cybergrafie Ryszarda Czernowa. Autorska technika obrazowania, którą posługuje się ten twórca, została zdefiniowana w 2001 roku jako sposób rysowania za pomocą światła w przestrzeni oprogramowania komputerowego[1]. Tworzone kompozycje są efektem wielogodzinnej pracy podobnej do cyfrowego malarstwa i grafiki, ich punktem wyjścia jest jednak medium fotograficzne. Można tę technikę przyrównać do bardziej zaawansowanego fotograficznego montażu czy kolażu. Artysta posługuje się rysikiem i tabletem graficznym jak dłutem bądź pędzlem, tworząc wielowymiarowe kompozycje wizualne, budując nowe przestrzenie, kreując nowe rzeczywistości. W przypadku Czernowa obrazy digitalne, oparte na przetwarzaniu danych cyfrowych, nie są, jak można by się spodziewać, ostatecznie prezentowane widzowi na ekranie urządzenia mechanicznego. Artysta finalny kształt swoim pracom nadaje poprzez wysokiej jakości wydruki – druk i analogowa postać docelowych prac stanowi równie ważny element warsztatu twórczego, jak cyfrowe źródło jego wizerunków.

Stykając się z pracami prezentowanymi na wystawie, można odnieść wrażenie, że dokumentują one stan rzeczy po nieokreślonej katastrofie, albo że obserwujemy kadry z jakiegoś post apokaliptycznego filmu. Bliskie wydają się tu słowa z opowieści o świecie androidów, który opisał Philip K. Dick: „nikt już dziś nie pamiętał ani jaki był powód tej wojny, ani kto ją wygrał. Pył radioaktywny, który zatruł większą część powierzchni planety, nie zrodził się w żadnym konkretnym kraju i nikt, nawet ówczesny przeciwnik, nie zaplanował takiego rozwoju wypadków”[2]. Cybergrafie Ryszarda Czernowa dają nam wgląd do nieco mrocznego wyobrażonego świata przemijania i rozpadu. Stanowią zadumę nad ciągłą pogonią człowieka za posiadaniem coraz większej liczby przedmiotów, które i tak, prędzej czy później, czeka destrukcja i zapomnienie.

Analizując twórczość Ryszarda Czernowa, Krzysztof Jurecki w tekście do katalogu wystawy Martwe z natury – odsłona II pisał: „Trudno odpowiedzieć, jaki stan rzeczywistości oglądamy. Czy jesteśmy już «po» katastrofie, czy jeszcze mamy szansę, a prace Czernowa są przestrogą przed nią”[3]. Ostatni czas sprawił, że wizualna wypowiedź artysty na temat przemijania stała się bliższa naszej rzeczywistości. Słowa pisane przez Jureckiego w czasie globalnego kryzysu pandemicznego nabrały nowego znaczenia już miesiąc po zakończeniu prezentowanej na przełomie 2021 i 2022 roku wystawy, a prace Ryszarda Czernowa brutalnie zderzyły się z rzeczywistością. Agresja militarna Rosji na Ukrainę zmieniła oblicze sąsiadującego z nami kraju, a jej bolesne skutki dotknęły również Polskę, Europę i świat. Katastrofa dosłownie nas dosięgnęła i dziś przychodzi nam się mierzyć z jej następstwami. Na wystawie Vanitas 2023 także wyraźnie dostrzegalne są wpływy obecnej sytuacji. Czernow wykorzystuje symbole wojny, a jego prace z motywami rozpadu i zniszczenia można porównywać ze zdjęciami wykonanymi na froncie. Nie ma wątpliwości, że dzieła tyskiego artysty można interpretować w kontekście obecnej sytuacji w Europie.

Wystawa Vanitas 2023 może być czytana jako komentarz do współczesności. Czasu, w którym zarówno kultura, jak i natura stoją pod znakiem zapytania. Na naszych oczach zmienia się świat, a Ryszard Czernow pokazuje najbardziej dobitne efekty tej zmiany. Nie należy jednak zapominać, że prace prezentowane w ramach ekspozycji w Muzeum Śląskim są w pełni wykreowane w wyobraźni artysty.

Kamil Myszkowski
kurator wystawy

[1] P. Zawojski: Świat z cegieł. Realizm Subiektywny Ryszarda Czernowa, [w:] R. Czernow: Świat z cegieł. Fotografie, katalog wystawy, Urząd Miasta Tychy, Tychy 2013, s. 4.

[2] P. K. Dick: Blade Runner. Czy androidy marzą o elektrycznych owcach?, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005, s.13

[3] K. Jurecki: W kilku kontekstach o cyklu Martwe z natury Ryszarda Czernowa, [w:] R. Czernow: Martwe z natury, katalog wystawy, Teatr Mały w Tychach, Tychy 2021, s. 4.

Pierwsze prace, które można zaliczyć do cyklu Vanitas, powstały już w roku 1997. Były one efektem żmudnego układania kompozycji; swoistej kreacji obiektu zdjęciowego; były „instalacją” rejestrowaną następnie tradycyjną techniką fotograficzną. W następnych latach prac z tego cyklu sukcesywnie przybywało. Obecnie realizowane są z wykorzystaniem zaawansowanych technik obrazowania cyfrowego oraz reprodukcji w formie wielkoformatowych wydruków.
Obrazy z cyklu Vanitas stały się częścią szerszego zbioru prac pt. Martwe z natury eksponowanego w formie wystawy. Pierwszą odsłonę zrealizowano w Galerii FF w Łodzi (2016), następne w Galerii „Konduktorownia” w Częstochowie (2017), Miejskiej Galerii Sztuki „Obok” w Tychach (na przełomie roku 2021/2022) oraz Galerii BWA w Kielcach (2022).
Cykl Vanitas w latach 2021 i 2022 znacznie się powiększył, a prezentowane na wystawie prace to głównie nowe obrazy, nigdzie do tej pory nieeksponowane. Ich przesłanie i tematyka w pewnym stopniu odnosi się do wydarzeń z teraźniejszości, w której żyjemy, lecz zdecydowanie nie jest ich publicystycznym komentarzem. Vanitas 2023 to nie zestaw typowych martwych natur mających na celu jedynie wywołanie wrażenia estetycznego. Świat, który pokazuję, to wielowarstwowy zbiór fotorealistycznych kompozycji, gdzie fotografia pełni funkcję służebną; jest tworzywem do realizacji nadrzędnej koncepcji wizualnej.
Ja nie fotografuję.
Ja posługuję się fotografią.
Aspekty związane z dokumentalnością obrazów stały się w tym przypadku drugorzędne lub całkowicie nieistotne. Moje myślenie o obrazie bliższe jest widzeniu grafika lub malarza niż fotografa. Tak powstałe prace nie mają swojego czasu. Są zawieszone w nieokreślonej czasoprzestrzeni. Nie odnoszą się także do konkretnego fragmentu rzeczywistości, bo jej w naturze nie ma. Została całkowicie przeze mnie wykreowana z fotograficznych wizerunków realnie istniejących obiektów.
Vanitas 2023 obrazuje przejściowy stan materii nieożywionej, w której czas nieustannie „rzeźbi” swoje ślady. Otaczające nas artefakty będące pod wpływem fizyko-chemicznych praw doczesnego świata ulegają nieustannej, destrukcyjnej presji czasu. Czasu, który wprzęga je w swoisty krąg obiegu materii; vanitas.
Ryszard Czernow

Ryszard Czernow – artysta multimedialny, z wykształcenia operator filmowy. Profesor Szkoły Filmowej im. Krzysztofa Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Od 1994 roku jest członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików. Fotografią twórczą zajmuje się od początku lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku. Prekursor twórczego wykorzystania technik cyfrowych w fotografii. Zrealizowano szereg wystaw indywidualnych jego prac w czołowych polskich galeriach, zaprezentowano cykle: Obraz w kamieniu (2018, pierwsza edycja), Martwe z natury (2016, pierwsza edycja), Świat z cegieł (2011), Ostatni śnieg – przemiany (2011), Dygresje (2010), Światło i kamień (2009), autorska wystawa plakatów (2007), Fotografia? (2006), Tryptyki (2005), Poznałem Go (2005), Bramy do… (2005), Mury Kazimierza (2002), Cybergrafia (2001), Kim byłem – byłem sobie (1995), Ślady (1993), Lata Świetlne (1983). W swojej twórczości szczególną uwagę poświęca współczesnej symbolice wanitatywnej, opisując otaczający nas świat materii ożywionej i nieożywionej. Od wielu lat zajmuje się także projektowaniem graficznym. W jego projektach szczególną rolę odgrywa bardzo subiektywna autorska fotografia. Jest twórcą plakatów do filmów fabularnych. Jako reżyser i operator zrealizował także szereg teledysków dla kultowych polskich grup muzycznych i wykonawców.